معاون مطالعات اقتصادی و آینده‌پژوهی اتاق بازرگانی تهران در یک پنل تخصصی با عنوان «چشم‌انداز اقتصادی کشور در سال 1405 با نگاه ویژه به بخش سلامت و دارو» در دهمین نمایشگاه ایران‌فارما به بررسی شرایط این صنعت در ایران و جهان پرداخت.

دیاکو حسینی گفت: واژه «ژئوفارماپولتیک» مفهومی است که به مطالعه و تحلیل پیوند میان قدرت‌های ژئوپولتیکی جهانی و زنجیره ارزش دارو و درمان می‌پردازد و چهار وجه ژئوپولتیکی، اقتصادی، امنیتی و انسانی دارد.

او تاکید کرد که نابرابری دارویی در جهان نشان می‌دهد که سلامت عمومی هم مثل انرژی و غذا به کالای ژئوپولتیک تبدیل شده است. حسینی افزود: کووید19 نشان داد که دارو و واکسن تنها ابزار درمان نیستند، بلکه به سلاح ‌ژئوپولیتیک و سرمایه‌ دیپلماتیک تبدیل می‌شوند؛ چیزی که دقیقاً جوهره مفهوم ژئوفارماپولیتیک است.

او هم‌چنین با ارزیابی وضعیت بازار دارو در ایران به مولفه‌های توانایی تامین بازار داخل، بازارهای صادراتی و نقش در زنجیره ارزش جهانی پرداخت و در این باره گفت: وابستگی بالای بازار داخلی به واردات نشان‌دهنده ضعف خودکفایی است و این ضعف به امنیت ملی آسیب می‌زند. صادرات دارویی ایران در سال 1403 حدود 136 میلیون دلار بوده که 80 درصد آن به سه مقصد افغانستان، روسیه و آلمان اختصاص دارد.

این تمرکز جغرافیایی هرچند رشد صادرات را ممکن کرده، اما با توجه به سختگیری‌های استانداردی اروپا در آینده می‌تواند آسیب‌پذیری بزرگی ایجاد کند. بخش عمده صادرات ایران در حلقه‌های کم‌ارزش‌تر زنجیره، مانند داروهای بسته‌بندی‌شده، فرآورده‌های خونی و واکسن‌هاست و سهم ناچیزی از حلقه‌های بالادستی نوآوری را داراست.

بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت در قالب مکانیزم اسنپ‌بک هرچند دارو را به طور مستقیم هدف قرار نمی‌دهد، اما زنجیره تأمین دارو را به شدت تضعیف می‌کند. تجربه قطعنامه 1929 نشان داد که کشورها مکلف شدند محموله‌های دریایی و هوایی ایران را متوقف کنند و این الزام تهدیدی جدی برای تاب‌آوری دارویی است.

معاون مطالعات اقتصادی و آینده‌پژوهی اتاق تهران ویژگی‌های ضروی سیاست صنعتی ایران در حوزه دارو را تعیین اولویت در تولید دارو، انتخاب حوزه‌های با امکان رقابت منطقه‌ای، اجتناب از پراکندگی سرمایه‌گذاری در اقلام دارویی کوچک، ارتقای کیفیت دارو و هم‌راستایی با استانداردهای بین‌المللی و هم‌چنین تکمیل زنجیره ارزش و عمق تولید عنوان کرد.